აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტმა საქართველოში 2024 წელს ადამიანის უფლებების მდგომარეობის შესახებ ანგარიში გამოაქვეყნა

ანგარიშის რეზიუმეში ვკითხულობთ, რომ 2024 წლის განმავლობაში "ადამიანის უფლებების დარღვევების მნიშვნელოვან პრობლემებს შორის იყო ცნობები წამების ან სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის, თვითნებური დაპატიმრებისა და დაკავების და გამოხატვის თავისუფლებისა და მედიის თავისუფლების სერიოზული შეზღუდვების შესახებ, მათ შორის მოქალაქეებისა და ჟურნალისტების მიმართ ძალადობისა და ძალადობის მუქარის, ჟურნალისტების უსაფუძვლო დაპატიმრებებისა და სისხლისსამართლებრივი დევნის შესახებ".

ამას გარდა, სახდეპი ანგარიშში წერს, რომ "მთელი წლის განმავლობაში მოქალაქეების, ჟურნალისტების და სხვა პირების მიმართ ფიზიკური თავდასხმების, დაშინებისა და ძალადობის მუქარის, იძულებისა და შევიწროების შესახებ ცნობები განუწყვეტლივ ვრცელდებოდა".

რაც შეეხება ოკუპირებულ რეგიონებს, ანგარიშში ვკითხულობთ, რომ "რუსეთის მიერ ოკუპირებული აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის რეგიონები ცენტრალური მთავრობის კონტროლის მიღმა რჩებოდა და ფაქტობრივი ხელისუფლება რუსეთის ძალების მხარდაჭერით სარგებლობდა".

"საქართველოში ადამიანის უფლებების მხრივ მნიშვნელოვან ნეგატიურ მოვლენებს შორის იყო ე.წ. "უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ" კანონის ძალაში შესვლა, რომელიც სანდო არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ გამოხატვისა და გაერთიანების თავისუფლებას ზღუდავდა, და ე.წ. "ოჯახური ღირებულებებისა და არასრულწლოვანთა დაცვის შესახებ" კანონის ამოქმედება, რომელიც გამოხატვის გარკვეული ტიპების კრიმინალიზაციას ახდენდა, ასევე დაშინების, იძულებისა და ადმინისტრაციული რესურსების ბოროტად გამოყენების კამპანია, რომელიც გამოხატვის თავისუფლებას ზღუდავდა, განსაკუთრებით ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებთან დაკავშირებით.

ადამიანის უფლებების დარღვევების მნიშვნელოვან პრობლემებს შორის იყო ცნობები წამების ან სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის, თვითნებური დაპატიმრებისა და დაკავების და გამოხატვის თავისუფლებისა და მედიის თავისუფლების სერიოზული შეზღუდვების შესახებ, მათ შორის მოქალაქეებისა და ჟურნალისტების მიმართ ძალადობისა და ძალადობის მუქარის, ჟურნალისტების უსაფუძვლო დაპატიმრებებისა და სისხლისსამართლებრივი დევნის და ე.წ. "გამჭვირვალობისა და ოჯახური ღირებულებების შესახებ" კანონების შემაძრწუნებელი გავლენის შესახებ.

მთავრობამ ნაბიჯები გადადგა ადამიანის უფლებების დარღვევის ჩამდენი ზოგიერთი თანამდებობის პირის გამოსაძიებლად და დასასჯელად, მაგრამ დაუსჯელობა პრობლემად რჩებოდა.

რუსეთის მიერ ოკუპირებული აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის რეგიონები ცენტრალური მთავრობის კონტროლის მიღმა რჩებოდა და ფაქტობრივი ხელისუფლება რუსეთის ძალების მხარდაჭერით სარგებლობდა. ოკუპირებულ რეგიონებში ადამიანის უფლებების მნიშვნელოვან საკითხებს შორის იყო თვითნებური დაპატიმრებებისა და დაკავების შესახებ სანდო ცნობები. ორივე რეგიონში რუსეთის და დე ფაქტო ხელისუფლების წარმომადგენლები დაუსჯელად ახორციელებდნენ ძალადობას.

ანგარიშში ვკითხულობთ, რომ გასულ წელს "ჟურნალისტებმა, არასამთავრობო ორგანიზაციებმა და საერთაშორისო საზოგადოებამ სერიოზული შეშფოთება გამოთქვეს მთავრობის მიერ გამოხატვის თავისუფლების პატივისცემასთან დაკავშირებით".

"კონსტიტუცია და კანონი ითვალისწინებდა გამოხატვის თავისუფლებას, მათ შორის პრესისა და სხვა მედიის წარმომადგენლებისთვის; თუმცა, ჟურნალისტებმა, არასამთავრობო ორგანიზაციებმა და საერთაშორისო საზოგადოებამ სერიოზული შეშფოთება გამოთქვეს მთავრობის მიერ გამოხატვის თავისუფლების პატივისცემასთან დაკავშირებით. ეს შეშფოთება ფოკუსირებული იყო მედია პლურალიზმის გაუარესებულ გარემოსა და კანონმდებლობაზე, ასევე ჟურნალისტების მიმართ ძალადობასა და ძალადობის მუქარაზე. 28 მაისს მიღებული "უცხოური გავლენის შესახებ" კანონი სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებს (CSO) და მედიას, რომელიც დაფინანსების მინიმუმ 20 პროცენტს საზღვარგარეთიდან იღებდა, ავალდებულებდა, რომ "უცხოური გავლენის ობიექტებად" დარეგისტრირებულიყვნენ. ინფორმაციაზე წვდომის შეზღუდვები ასევე შეშფოთების საგანი იყო. არასამთავრობო ორგანიზაციები იუწყებოდნენ, რომ ჟურნალისტებზე უკანონო მთავრობის მიერ თვალთვალის შესახებ წინა სისხლის სამართლის გამოძიებები კვლავ განხილვის პროცესში იყო", - წერია ანგარიშში.

სახდეპი წერს, რომ "მთელი წლის განმავლობაში მოქალაქეების, ჟურნალისტების და სხვა პირების მიმართ ფიზიკური თავდასხმების, დაშინებისა და ძალადობის მუქარის, იძულებისა და შევიწროების შესახებ ცნობები განუწყვეტლივ ვრცელდებოდა".

"აპრილიდან ივნისამდე თბილისში "უცხოური გავლენის შესახებ" კანონის წინააღმდეგ გამართული მასშტაბური საპროტესტო აქციების და 28 ნოემბრიდან დეკემბრამდე ევროკავშირის მხარდამჭერი დემონსტრაციების გაშუქებისას, რამდენიმე ჟურნალისტმა განაცხადა, რომ პოლიციელები თავს დაესხნენ, შეავიწროვეს, წიწაკის სპრეით გაუსწორდნენ ან აღჭურვილობა დაუზიანეს. 7 დეკემბერს, 30-ზე მეტმა "ტიტუშკამ" (უცნობი თავდამსხმელები, რომლებიც, როგორც წესი, მთლიანად შავებში არიან გამოწყობილნი და სახეებს ფარავენ) ფიზიკურად გაუსწორდნენ მომიტინგეებს, შემდეგ კი თავს დაესხნენ "TV პირველის" ჟურნალისტ მაკა ჩიხლაძეს და ოპერატორ გიორგი შეწირულს. ჩიხლაძისა და შეწირულის ცემის შემდეგ, მათ შეწირულს ყველა ნივთი წაართვეს. ჩიხლაძისა და თვითმხილველების თქმით, ახლოს მდგომმა საპატრულო პოლიციამ არ მოახდინა რეაგირება და არც ჩარევა თავდასხმის შესაჩერებლად. civil.ge-ს (თბილისში დაფუძნებული ყოველდღიური საინფორმაციო ვებგვერდი, რომელსაც მართავს საქართველოს გაეროს ასოციაცია, მიერ მართული) მიერ გამოქვეყნებულ ვიდეოში, რომელიც, სავარაუდოდ, გადაღებულია ჟურნალისტებზე "ტიტუშკების" თავდასხმამდე რამდენიმე წუთით ადრე, პოლიციასა და თავდამსხმელებს შორის კოორდინაციის ნიშნები ჩანს. სოციალურმა მედიამ ასევე დააფიქსირა რამდენიმე შემთხვევა, როდესაც საპატრულო პოლიცია არ ერეოდა, როდესაც სავარაუდო "ტიტუშკები" თავს დაესხნენ მედიას და დემონსტრანტებს და ზოგიერთ შემთხვევაში, როგორც ჩანს, ისინი ხელმძღვანელობდნენ ან თანამშრომლობდნენ "ტიტუშკებთან".

ჟურნალისტებმა და აქტივისტებმა განაცხადეს, რომ მათ სახლებსა და ოფისებში ადგილი ჰქონდა ვანდალიზმისა და შევიწროების შემთხვევებს, მათ შორის შეურაცხმყოფელი პლაკატების განთავსებას და სატრანსპორტო საშუალებების დაზიანებას, მიიღეს შეურაცხმყოფელი სატელეფონო ზარები. მთავრობამ გამოიძია მოქალაქეების ტელეფონის ნომრებზე არაავტორიზებული წვდომა, რომელიც ამ მოვლენებთან იყო დაკავშირებული. მედიაომბუდსმენმა გამოავლინა უფლებების დარღვევისა და შეზღუდვების 15 შემთხვევა, რომლებიც 15 ჟურნალისტს ეხებოდა, რომლებიც აპრილსა და მაისში პარლამენტის წინ და მის გარშემო გამართულ საპროტესტო აქციებს აშუქებდნენ. რამდენიმე საერთაშორისო მედიამონიტორმა, მედიაომბუდსმენთან და ევროპის საბჭოს ჟურნალისტთა უსაფრთხოების პლატფორმასთან ერთად, 26 ოქტომბრის არჩევნების დროს მედიის თავისუფლების მინიმუმ 30 დარღვევის შესახებ განაცხადა, მათ შორის აღჭურვილობის დაზიანება, სიტყვიერი ან ფიზიკური თავდასხმები და დაშინება. მთავრობას წლის ბოლომდე ეს ცნობები არ გამოუძიებია.

ნოემბრის ბოლოს და დეკემბრის განმავლობაში, ხელისუფლებამ ან დაუდგენელმა თავდამსხმელებმა, რომლებიც სავარაუდოდ მმართველი პარტიის, ქართული ოცნების სახელით მოქმედებდნენ, ძალადობრივად დაესხნენ თავს საპროტესტო აქციებზე მომუშავე მედიის ათობით პროფესიონალს. თავდასხმები მოიცავდა ცემას და წიწაკის სპრეის, ცრემლსადენი გაზისა და წყლის ჭავლის გამოყენებას. მძიმე დაზიანებების შესახებ იტყობინებოდნენ ხერხემლის მოტეხილობის, სახის მოტეხილობებისა და ქიმიური დამწვრობის შესახებ; რამდენიმე ჟურნალისტს ჰოსპიტალიზაცია დასჭირდა. მედია პროფესიონალები იტყობინებოდნენ, რომ ხელისუფლებამ ან უცნობმა თავდამსხმელებმა გაანადგურეს მათი აღჭურვილობა რეპორტაჟების ხელშეშლის მიზნით.

ხელისუფლება ცდილობდა კანდიდატებისა და ამომრჩევლების გამოხატვის თავისუფლების ჩახშობას საპარლამენტო არჩევნების კამპანიის დროს იძულებისა და დაშინების გზით. 26 ოქტომბრის არჩევნებთან დაკავშირებულ ანგარიშში ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ოფისმა განაცხადა, რომ "ამომრჩევლებზე დაშინების, იძულების, წაქეზებისა და ზეწოლის შესახებ ცნობებმა... შეშფოთება გამოიწვია ზოგიერთი ამომრჩევლის მიერ ხმის მიცემამ შურისძიების შიშის გამო".

მთავრობის წარმომადგენლებს არ დაჰკისრებიათ პასუხისმგებლობაში ძალადობისა და შევიწროებისთვის. მედია ორგანიზაციები კვლავ გამოხატავდნენ შეშფოთებას თბილისის სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების გამო, რომელმაც შეუმსუბუქა სასჯელი 2021 წელს მშვიდობიანი დემონსტრანტების წინააღმდეგ ძალადობისთვის პასუხისმგებელ პირებს, რომლებიც 16 ნოემბერს ამნისტირდნენ მმართველი პარტიის მიერ მიღებული კანონპროექტის საფუძველზე. ამ თავდასხმების არცერთ ორგანიზატორისთვის ბრალი არ წაუყენებიათ.

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი ახსენებს და მოყვანილი აქვს მონაცემები საქართველოს სახალხო დამცველი ანგარიშიდან, სადაც ევროკავშირის მხარდამჭერი დემონსტრაციების დროს დაკავებულები აცხადებენ, რომ ისინი პოლიციის მხრიდან ძალადობისა და არაადამიანური მოპყრობის მსხვერპლნი იყვნენ დაკავებამდე ან დაკავების დროს.

წამება და სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა ან სასჯელი - კონსტიტუცია და კანონი კრძალავდა ასეთ პრაქტიკას, თუმცა არსებობდა სანდო ცნობები მთავრობის წარმომადგენლების მიერ მათი გამოყენების შესახებ. სახალხო დამცველის 2023 წლის ანგარიშში, რომელიც აპრილში გამოქვეყნდა, აღნიშნული იყო, რომ მიუხედავად იმისა, რომ პოლიციის თანამშრომლების მიერ ჩადენილი დანაშაულების გამოძიება მიმდინარეობდა, პროკურატურამ უარი თქვა საქმეების გამოძიებაზე. ანგარიშში ასევე აღნიშნული იყო დახურული ციხის დაწესებულებების პერსონალის მიერ პატიმრების მიმართ სავარაუდო ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ძალადობის ცალკეული შემთხვევები და ზოგიერთი ინციდენტი, რასაც ანგარიშში ციხის პერსონალის მიერ "ფსიქოლოგიური ძალადობა" უწოდეს ასეთ დაწესებულებებში.

სახალხო დამცველმა განაცხადა, რომ ევროკავშირის მხარდამჭერი დემონსტრაციების დროს მისმა ოფისმა მოინახულა 260 დაკავებული, 188-მა განაცხადა, რომ ისინი პოლიციის მხრიდან ძალადობისა და არაადამიანური მოპყრობის მსხვერპლნი იყვნენ დაკავებამდე ან დაკავების დროს.

3 დეკემბერს სახალხო დამცველის ოფისმა განაცხადა, რომ "მძიმე დაზიანებების" უმეტესობა "მიღებული იყო სახის, თვალისა და თავის არეში", რაც "პრაქტიკულად გამორიცხავს იმის ალბათობას, რომ პოლიციამ ყოველთვის გამოიყენა პროპორციული ძალა". განცხადებაში ასევე ნათქვამია: "დაზიანებების ადგილმდებარეობა, ბუნება და ხარისხი იძლევა დამაჯერებელ წარმოდგენას, რომ პოლიცია მოქალაქეების წინააღმდეგ ძალადობრივ მეთოდებს იყენებს დასჯის მიზნით. განზრახ, მძიმე ძალადობა დასჯის მიზნით წამების აქტია". სახალხო დამცველის აპარატმა მოუწოდა შინაგან საქმეთა მინისტრს, "საჯაროდ დაგმოს პოლიციის მიერ ძალადობის თითოეული (აქტი) და უზრუნველყოს ეფექტური ზომები პოლიციელების მიერ ნებისმიერი უკანონო ქმედების თავიდან ასაცილებლად“. წლის ბოლომდე, ხელისუფლებამ განაცხადა, რომ გამოძიებები გაგრძელდა და არცერთ სამართალდამცავ ორგანოს თანამშრომელს არ წაუყენეს ბრალი ძალადობისთვის", - წერია ანგარიშში.