„საქართველოს ენერგოსისტემის ახალი, ძველი გამოწვევები“

ბატონო დავით თქვენ ბოლო ინტერვიუში მიესალმეთ ენერგეტიკულ საწარმოებში დაწყებულ ოპტიმიზაციის პროცესს, როგორც ქვეყნის პრემიერმა აღნიშნა პირველ ეტაპზე ეკონომია ენერგეტიკის მიმართულებით  შეადგენს  16,5 მლნ. ლარს. რაც საკმაოდ დიდი ციფრია. ბუნებრივია ნებისმიერი ოპტიმიზაციის მიზანია გაზარდოს ამ სახელმწიფო კომპანიების ეფექტურობა, რა ეფექტს უნდა ველოდეთ თქვენი აზრით კონკრეტულად ამ ენერგეტიკულ კომპანიებში, რა არის დღეს მათთვის მთავარი გამოწვევა?

ამ კომპანიებისათვის ეფექტურობის მაჩვენებელია რამდენად წარმატებით იყენებს ორგანიზაცია თავის რესურსებს (ფინანსური, შრომითი, მატერიალური, საინფორმაციო) სასურველი მიზნების მისაღწევად. ეფექტურობა გამოიხატება მიღწეული შედეგებისა და მათი მიღების ხარჯების თანაფარდობით. რაც უფრო დაბალია ხარჯები და რაც უფრო დიდია შედეგები, მით უფრო ეფექტურად მუშაობს ეს კომპანია. მაგრამ, ჩემი აზრით, ამ ელექტროენერგეტიკული კომპანიებისათვის საქართველოს ელექტროენერგეტიკის სისტემის სპეციფიკის გათვალისწინებით მათი ეფექტურობისთვის ზრდისათვის ძალიან მნიშვნელოვანია ძველი ინფრასტრუქტურის განახლება,  რაც  ენერგოსისტემის ეფექტურობის გაუმჯობესების შესანიშნავი გზაა.  მაღალი ძაბვის გადამცემი ხაზების, ქვესადგურების, მათი დიზაინის, ზომისა და მასალების, ახალი ტექნოლოგიების დანერგვა და  გაუმჯობესება ეფექტური თანამედროვე ელექტრო ქსელის შექმნის ერთ-ერთი საუკეთესო გზაა. მიმაჩნია, რომ ენერგეტიკული კომპანიებისთვის ტექნოლოგიური და საინჟინრო გამოწვევები უმთავრესი იქნება მომდევნო 10 წლის განმავლობაში. თუნდაც მუდმივი დენის (HVDC) ტექნოლოგიის განვითარება ფუნდამენტურ ცვლილებას წარმოადგენს ელექტროენერგიის გადაცემის წესში, რადგან ის მრავალ უპირატესობას გვთავაზობს ცვლადი დენის (AC) გადამცემ სისტემებთან შედარებით და ასე შემდეგ. ახალი ტექნოლოგიები ისე სწრაფად ინერგება ჩვენ მეზობელ ქვეყნებშიც, რომ ამ მიმართულებით აშკარად გვმართებს მეტი ფიქრი და მონდომება. მაგალითად, ჩვენ ახლახან ვზეიმობდით და მართლაც საზეიმო იყო პროექტი, რომლის ფარგლებშიც განხორციელდა 220 კვ მაღალი ძაბვის საჰაერო ელექტროგადამცემი ხაზის მიწისქვეშ გადატანა. მაშინ, როდესაც მაგალითად, აზერბაიჯანის დედაქალაქში ბაქოში ვერსად ნახავთ მაღალი ძაბვის ღია გამანაწილებელს. ყველა მათგანი მიწისქვეშაა ჩატანილი. წარმოიდგინეთ, ქალაქის ცენტრში მდებარე ჩვენი ქვესადგური მაგალითად, “დიდუბე 220”, რომ მიწისქვეშ იქნეს ჩატანილი, დღეს დაკავებული მიწის დაახლოებით 70%-ს გამოათავისუფლებდა, რად არ ღირს ქალაქში ან ქალაქის იერსახის მნიშვნელოვანი გაუმჯობესება ამ კონკრეტულ ადგილას.

ჩვენთვის ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა, რომ  მთელი მე-20 საუკუნე და ასევე, 21-ე საუკუნის პირველი მეოთხედი, საქართველოს ენერგეტიკული სისტემა, როგორც ყველა სხვა სისტემა მთელ მსოფლიოში, დამოკიდებული იყო დიდ ცენტრალიზებულ ელექტროსადგურებზე. თუმცა, აქაც თვალსაჩინო იყო ქართული ენერგეტიკის განსაკუთრებული სპეციფიკა. ჩვენ გაცილებით მეტად ვიყავით დამოკიდებული ჰიდროსადგურებზე, ვიდრე  თბოსადგურებზე ჩვენი მეზობელი აზერბაიჯანი, ან გნებავთ სომხეთი, რომელსაც ატომური სადგურიც გააჩნია. ყველა ტურბინა, რომელიც ჩვენ ენერგოსისტემაში ფუნქციონირებს გამოიმუშავებს ენერგიის უზარმაზარ ოდენობას და ასევე, გააჩნია ძალიან დიდი ინერციის უნარი (50 ჰერცის ეკვივალენტური მბრუნავი მასა). რაც მეტია გამომუშავებული ენერგია, მით მეტია ინერციულობა. ენერგეტიკულ ქსელში თუ გვაქვს მეტი ინერცია ასეთი ქსელი გაცილებით მდგრადია ავარიების მიმართ, ზოგადად ქსელი მით უფრო სტაბილურია, საიმედოა, რაც მეტია მბრუნავი ტურბინების რიცხვი სისტემაში.

 ამავდროულად, განახლებადი ენერგიის სწრაფ ათვისებასთან ერთად , მრავალი ენერგეტიკული სისტემა, მათ  შორის საქართველოს ენერგოსისტემა,  გადადის ქარისა და მზის ენერგიის ინტენსიურ ათვისებაზე, რომლებიც, როგორც წესი, არ უზრუნველყოფენ ინერციას, რაც, როგორც აღვნიშნეთ, სისტემის საიმედოობის ძირითადი მახასიათებელია. ქარის ტურბინები, მიუხედავად იმისა, რომ ბრუნავენ, იშვიათად სინქრონიზდებიან ქსელთან და შესაბამისად, არ უზრუნველყოფენ ინერციას. მზის ფოტოელექტრული სისტემები ელექტროენერგიას გამოიმუშავებენ ელექტრონული პროცესების გამოყენებით, რომლებსაც არც ტურბინები აქვთ და შესაბამისად  არც ინერცია. ფაქტია ძალიან აქტუალური  ხდება ახალი ტექნოლოგიების და პროცესების  აუცილებლობა, რომლებსაც ენერგოსისტემისათვის შეუძლიათ ჩაანაცვლონ ინერციული ტურბინის მიერ მოწოდებული ზოგიერთი სერვისი, მაგალითად: ელექტრონული მოწყობილობები, რომლებიც ხელს უწყობენ ქსელის ძაბვისა და სიხშირის სტაბილიზაციას, ენერგიის დამგროვებელი ბატარეები და ა.შ.   საიმედოობა და უსაფრთხოება თანამედროვე ქსელებისთვის მთავარ მოთხოვნად და გამოწვევად  რჩება მთელს მსოფლიოში. სულ ცოტა ხნის წინ, 2025 წლის 28 აპრილს, მომხდარი ესპანეთი-პორტუგალია-საფრანგეთის სისტემური ავარიაც  ამ მხრივ მრავლის მეტყველია. წარმოიდგინეთ, სულ  რაღაც 20 წამის განმავლობაში, სამხრეთ ესპანეთში ელექტროსადგურების  გათიშვის სერია დაფიქსირდა, პორტუგალიაში ნაწილობრივ, ხოლო საფრანგეთში ელექტროსადგურების  გათიშვა არ დაფიქსირებულა. ამ მოვლენებმა ესპანეთსა და პორტუგალიაში სიხშირის შემცირება და ძაბვის ზრდა გამოიწვია, პირენეის ნახევარკუნძულის ელექტროქსელის სიხშირე შემცირდა და 48.0 ჰერცს მიაღწია. ამოქმედდა ესპანეთისა და პორტუგალიის ავტომატური დაცვის სისტემები. ამას მოჰყვა გადამცემი მაღალი ძაბვის ხაზების გათიშვა ესპანეთსა და საფრანგეთს და ესპანეთსა და პორტუგალიას შორის. 

 ბატონო დავით, როგორც გავიგე განახლებადი ენერგიის ქარის და მზის დიდი მოცულობით შეყვანა, ინტეგრაცია  ჩვენ „ტრადიციულ“ მრავალ თბო და ჰიდროსადგურების მასიურ  ტურბინებიან ენერგოსისტემაში ზრდის განახლებადი ენერგიების ჯამურ წილს და   ამცირებს სისტემის ინერციულობას (სკოლის ფიზიკიდან მახსოვს  ეს მბრუნავი ტურბინების მასასთან არის დაკავშირებული??) ,რაც პირდაპირ აისახება სისტემის საიმედოობაზე და აუცილებელი  სისტემის  საიმედოობის, უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად ახალი ტექნოლოგიებით,  სისტემებით ჩვენი ენერგოსისტემის  აღჭურვა.

დაიხ, ნამდვილად ასეა. მომავალში გაცილებით იზრდება ქსელის ტექნოლოგიურ უზრუნველყოფაზე მოთხოვნები, ფაქტობრივად ეს სხვა თაობის ქსელი უნდა იყოს. თვალსაჩინოებისათვის ისევ ამ ესპანურ პორტუგალიურ მაგალითს  მოვიყვან. ესპანეთში  2025 წლის  28 აპრილს  ელექტროენერგიაზე მოთხოვნის უმეტესი ნაწილი დაფარვა განახლებადი ენერგიის  წყაროებიდან ხორციელდებოდა, განსაკუთრებით კი მზის  ენერგიით, რომელიც მთლიანი გენერაციის ნახევარზე ოდნავ მეტს შეადგენდა (53%). ფაქტობრივად ეს სიტუაცია მთელი თვის განმავლობაში მეორდებოდა. ცნობილია, რომ  ესპანეთის მზისა და ქარის ენერგიის ჯამურმა სიმძლავრემ, თეორიულად შესაძლოა დაფაროს ქვეყნის მთელი ელექტროენერგიის მოთხოვნა.

ესპანეთის ატომური ელექტროსადგურები, როგორც დაგეგმილი იყო, ნორმალური სიმძლავრის ნახევარზე მუშაობდნენ, რადგან მათი ელექტროენერგიის მაღალი ტარიფები მათ არაეკონომიურს ხდის იმ პერიოდებში, როდესაც ფასი ძალიან დაბალია. იმ დროს ოფიციალურ ბაზარზე ელექტროენერგიის ფასი უარყოფითი იყო, დაახლოებით -1 ევრო/მვტ.სთ. ამ ფასებით ესპანეთი ელექტროენერგიას ექსპორტზე უშვებდა მაროკოში, პორტუგალიასა და საფრანგეთშიც. გარდა ამისა, არსებული ენერგიის დიდი ნაწილი გამოიყენებოდა  ესპანეთის ჰიდროაკუმულიაციურ ჰიდროსადგურებში წყლის ქვედა აუზებიდან ზედა აუზებში გადასაქაჩად. აღნიშნული ერთადერთი  გზაა ენერგიის დიდი მასშტაბით შენახვისთვის ამ ტიპის ჰიდროსადგურებში.

წინა ავარიულ მონაკვეთში დაიწყო ესპანეთის  მზის ელექტროსადგურების საოცარი ფუნქციონირება, რომლებმაც რამდენიმე წამში მკვეთრად შეამცირეს მათი სიმძლავრე 18,000 მეგავატიდან 8,000 მეგავატამდე. პრობლემა გამოწვეული იყო სამხრეთ-დასავლეთ ესპანეთში მზის ელექტროსადგურების გათიშვით. თუმცა, ჩვეულებრივ, ქსელს უნდა შეეძლოს ამ სიტუაციის დაბალანსება ენერგო სისტემის  რეგულირების გამოყენებით, რაც მიწოდებისა და მოთხოვნის შესაბამისობის დაცვის მექანიზმია. როგორც წესი, ეს ძირითადად ჰიდროენერგიით ხდებოდა, მაგრამ დადგა მომენტი, როდესაც ამ წყაროს არ ჰქონდა (დარჩენილი) რეგულირებისთვის აუცილებელი სიმძლავრე. ზოგადად  ქსელში მომუშავე ყველა წყარო უნდა იყოს სინქრონიზებული ერთსა და იმავე სიხშირეზე, 50 ჰერცზე. სინქრონიზაცია მოითხოვს სტაბილურ საბაზისო დატვირთვას, რომელსაც, როგორც წესი, უზრუნველყოფენ ესპანეთის ენერგოსისტემაში ატომური, გაზზე მომუშავე  თბოსადგურები  და ჰიდროელექტროსადგურები (მბრუნავი ტურბინებით ინერციული სადგურები). ეს წყაროები მოქმედებენ, ისე როგორც ბუნებრივი ბუფერი სისტემაში ნებისმიერი შეშფოთებების წინააღმდეგ, რაც ხელს უწყობს სტაბილური სიხშირის შენარჩუნებას გენერაციის ან მოთხოვნის უეცარი ცვლილებების პირობებში. განსხვავებით  მზის ფოტოელექტრული პანელები, არ ფლობენ ამ შესაძლებლობას. ისინი წარმოქმნიან მუდმივ დენს, რომელიც გარდაიქმნება 50 ჰერცის სიხშირის ცვლად დენად, მაგრამ მათ არ შეუძლიათ ავტომატურად რეაგირება სიხშირის ცვლილებებზე.   ესპანეთის ელექტროსისტემას ავარიის დროს  არ გააჩნდა სტაბილიზაციის  წყაროები და რამდენიმე მოქმედი ატომური ელექტროსადგური ქსელში ძაბვის მატების, სიხშირის შემცირების პირობებში გაითიშა. ჰიდროელექტროსადგურები რეგულირების შესაძლებლობების ზღვარზე იმყოფებოდნენ და არ იყვნენ საკმარისი სისტემის სტაბილიზაციისათვის.

პირველადი დიაგნოზი ამ ავარიის შემდეგ (კვლევები დღესაც მიმდინარეობს) იყო ის, რომ ვერავითარ კრიტიკას ვერ უძლებდა ქსელის მართვა, მეორე ის, რომ ქსელთან მზის დანადგარების არაადეკვატურად (მოცულობის, რაოდენობის) მიერთება ისევ გახდა პრობლემა   და ყველა აღნიშნავდა ქსელის ტექნოლოგიური გადაიარაღების აუცილებლობას.

მიმაჩნია, რომ ქსელის ტექნოლოგიური გადაიარაღება არის ის რასაც შეუძლია მომავალში, როგორც ესპანეთს, ასევე, მრავალ ქვეყანას, მათ შორის  განახლებადი ენერგიის გენერაციის წყაროების ინტეგრაციის პირობებში  მყოფ ჩვენ ქვეყანასაც, თავიდან ააცილოს მსგავსი სისტემური ავარიები. 

ბატონო დავით, თქვენ აღნიშნავდით ადრე, რომ საქართველოს ენერგეტიკულ სისტემაში განახლებადი ენერგიის ახალი სადგურების ინტეგრაციისათვის მეტად მნიშვნელოვანი იყო ჰიდროსადგურების მშენებლობა.

გავმეორდები,  ქარისა და მზისგან ელექტროენერგიის წარმოება დიდი ცვალებადობით ხასიათდება, რადგან ეს ცვალებადობა დამოკიდებულია გარე ფაქტორებზე, როგორიცაა ამინდი, ტემპერატურა და მზის ინტენსივობა. აღნიშნული იწვევს ელექტროენერგიის მიწოდების რყევებს და ელექტრო ქსელში მნიშვნელოვან არასტაბილურობას. ეს მზარდი არასტაბილურობა უნდა დაიძლიოს და მოგვარდეს, თუ ჩვენ გვინდა მომხმარებლის ელექტროენერგიით უსაფრთხოდ, საიმედოდ და ხარისხიანად მომარაგება. საბედნიეროდ, არსებობს მანევრული და მოქნილი ტექნოლოგია, რომელსაც შესაბამისად  შეუძლია დააბალანსოს  ენერგოსისტემაში ქარის და მზის ელექტროსადგურების მიერ შექმნილი არასტაბილურობა. ასევე, ძალიან მნიშვნელოვანია, ელექტროენერგიის შენახვა საჭიროების შემთხვევაში მის გამოსაყენებლად. სწორედ, ჰიდროენერგეტიკას  შეუძლია ხარჯ ეფექტური, განახლებადი და მდგრადი გზით უზრუნველყოს, როგორც მოქნილობა, ისე ენერგიის შენახვა. სწორედ ასეთ პროექტებს მიეკუთვნება ახალი ხუდონის პროექტი (ენგურის ზედა წელში, ძველი პროექტიდან 6კმ-ში), ნამახვანის, ნენესკარას და დაგეგმილი ჰიდროაკუმულიაციური პროექტი. ამიტომ, მთელს მსოფლიოში გაათმაგებული ყურადღება ექცევა ჰიდროენერგეტიკული რესურსების ათვისებას. შესაბამისად, მისი როლი ხდება უნიკალური განახლებადი ენერგიის ისეთი სახეების ათვისებაში, როგორიცაა ქარი და მზე. ამიტომ, ჰიდროენერგეტიკის განვითარებაში ხელის შეშლა, რასაც ჩვენთან უამრავჯერ ჰქონდა ადგილი, განსაკუთრებით ახალი პროექტების  წყალსაცავიანი სადგურების (რომელიც მხოლოდ რამდენიმეა ჩვენ ქვეყანაში), უდიდეს პრობლემას უქმნის საქართველოს ენერგეტიკის განვითარებას.

აქვე მინდა ვისარგებლო შემთხვევით და რამდენიმე სიტყვა ვთქვა ჩვენი ძირითადი მარეგულირებელი, პიკური სადგურის (რამდენად ვიყენებთ როგორც პიკურ სადგურს ეს კიდევ სხვა განხილვის თემაა) ენგურჰესის ექსპლუატაციაზე, რომელიც ბოლო წლებია “დაინერგა”. კერძოდ, მთელი ზაფხულის განმავლობაში ენგურჰესის წყალსაცავი უმოწყალოდ მუშავდება და ბოლო 2-3 წლის განმავლობაში სექტემბრის ბოლოსათვის ფაქტობრივად წყალსაცავში წყალი აღარ გვაქვს ან მინიმალურ ნიშნულზეა დაყვანილი. ასეთი ექსპლუატაცია თითქოს იმ მიზეზით ხორციელდება, რომ უზრუნველყოს აფხაზურ მხარესთან ენერგიის განაწილების  “შეთანხმების” 40%-60%-ის დაცვა. თუმცა, ფაქტია, მთელი შემოდგომა-ზამთრის განმავლობაში ჩვენი ძირითადი მარეგულირებელი სადგურის  - ენგურჰესის გარეშე მუშაობა სისტემის უსაფრთხოების თვალსაზრისით და მისი დისპეტჩერული მართვისათვის არის ძალიან დიდი რისკის შემცველი ეკონომიკური თვალსაზრისითაც არ არის გამართლებული პიკური სადგურის ასეთი მუშაობა. ამაზე სასწრაფოდ არის საჭირო გადაწყვეტილების მიღება. აქვე ვიტყვი ენგურჰესის წყალსაცავის მრავალი წლის განმავლობაში დაუშვებელი დამუშავება წყალსაცავში განსაზღვრულ მინიმალურ დონეზე დაბლა ასევე არის უდიდესი რისკის შემცველი ენგურის თაღოვანი კაშხლის საიმედოობისთვის. ამაზე მრავალი წლის განმავლობაში უამრავჯერ განაცხადეს და ექსპლუატაციის წესის დაცვას ითხოვდნენ  ენგურჰესის ხელმძღვანელები და უამრავი საერთაშორისო ექსპერტი. ზემოთ დასმულ საკითხთან ერთად ეს საკითხიც ერთხელ და სამუდამოდ უნდა გადაწყდეს,  არ შეიძლება მსოფლიოში ერთ-ერთი უდიდესი თაღოვანი კაშხლის ასე ექსპლუატაცია.

თქვენ ხშირად აღნიშნავთ, რომ ახალი გენერაციის პროექტებზე უამრავი განაცხადის მიუხედავად ინვესტიციები ამ მიმართულებით არ არის შესაბამისი, თქვენი აზრით, ეს საინვესტიციო კლიმატის ბრალია?

საინვესტიციო კლიმატზე ახლა არ შევჩერდები ეს ძალიან კომპლექსური საკითხია და ძალიან დიდი სასაუბრო თემაა. მე უბრალოდ უამრავი განაცხადის თემას შევეხები სახელდება 10000 -12000 მგვტ, რაც ძალიან დიდი ციფრია. სამწუხაროდ, მრავალი (შეიძლება უმეტესობის) განაცხადის მიღმა ნამდვილად არ ჩანს რეალური პოტენციური ინვესტორი. მოცემული განაცხადები და შემდეგ კვლევის “მემორანდუმების“ აღება და საპროექტო არეალის დამაგრება სჭირდებათ მხოლოდ პროექტ(ებ)ის შესაძლო მყიდველის მოსაძებნად. ფაქტობრივად უკვე დიდი ხანია ჩამოყალიბდა მეორადი ბაზარი, სადაც “ასეთი განმცხადებლები”  უძვირესად ყიდიან “თავის” პროექტებს. ამ საკითხს სჭირდება შესაბამისი რეგულირება, ფაქტია ეს “ბაზარი” 10 -12  წელია არსებობს.

 ბატონო დავით, აუცილებლად მინდა გკითხოთ, როგორ უყურებთ ენერგეტიკული ბირჟის სრულ ამოქმედებას? უფრო სწორედ მე ვიცი თქვენი მეტად სკეპტიკური დამოკიდებულება და რას ეფუძნება ეს?

ჩემს დამოკიდებულებას ვუწოდებდი  უფრო ფრთხილს და მე ვიცი, მე მარტო არ ვარ. სხვა  ჩემთვის პატივსაცემი სპეციალისტებიც იზიარებენ  ამ სიფრთხილეს. როგორი გავლენა ექნება ბირჟას მაგალითად საინვესტიციო კლიმატზე, როცა უამრავი პრობლემაა ენერგეტიკის წინაშე? მაგალითად ისეთი პრობლემები, როგორიცაა ახალი აუცილებელი სადგურების მშენებლობა, რეალური ტექნოლოგიური გარდაქმნა, სისტემის სტაბილურობის და უსაფრთხოების გრძელვადიანი უზრუნველყოფა, ჩვენი ენერგეტიკის სეზონურობა, ზაფხულის სიჭარბე ჰიდროენერგეტიკაში, რაც ზაფხულის ფასებთან დაკავშირებით დიდ პრობლემას უქმნის ყველა პოტენციურ ინვესტორს, უბალანსობის პრობლემა, როცა პროგნოზირებისთვის ტექნიკური საშუალებები არ გვაქვს და მრავალი კიდევ სხვა. ჩვენი კონკურენტული სფეროს ენერგეტიკაში გენერაციის სტრუქტურა თეორიულად საბაზრო მიმზიდველი არ არის, როცა გვაქვს სახელმწიფო ენგურჰესი, ვარდნილჰესი, კომბინირებული ციკლის თბოელექტროსადგურები და დანარჩენი კი კერძო ელექტროსადგურები.

ბატონო დავით ერთ-ერთ წინა ინტერვიუში აღნიშნეთ, რომ თქვენი აზრით აუცილებლად ჩანს გარკვეული  სტრუქტურული რეფორმის აუცილებლობა  ელექტრო ენერგეტიკული სისტემის მართვის და გადაცემის  სფეროში, გთხოვთ ამაზე მიპასუხოთ და ეს იქნება ჩემი ბოლო შეკითხვა.

ზოგადად ელექტროენერგეტიკულ რეფორმირებისას განმსაზღვრელია  თითოეული კომპანიის ფუნქციონალები, მაგალითად სტრუქტურულად გვაქვს გენერაციის კომპანიები, გადაცემის კომპანიები (სახელმწიფო ელექტროსისტემა, საქრუსენერგო), ელექტრო მიმწოდებელი კომპანიები  და ასე შემდეგ. მაგალითად სახელმწიფო ელექტროსისტემას 2002 წლიდან, როდესაც შეიქმნა ეს სახელმწიფო კომპანია აქვს გადაცემისა და, ასევე დისპეჩერიზაციის ფუნქციონალი.  მე ვფიქრობ, სპეციალისტების დისკუსიის გახსნა ამ თემაზე ძალიან წაადგება სისტემის  ოპტიმალური სტრუქტურის ჩამოყალიბებას. ეკონომიკურ და ინჟინრულ შეხედულებებს ენერგოსისტემაზე აქვთ როგორც საერთო  ასევე პრინციპული განსხვავებები. საჭირო იქნება გარკვეული თანაკვეთების პოვნა, რათა მართლაც ოპტიმალური გადაწყვეტილება მოიძებნოს.